Monografia ludu Jakuckiego II

2. Lud Sacha

 

Pomimo tak ostrego klimatu, wydawałoby się, że wręcz niezdatnego do zamieszkania przez jakichkolwiek ludzi, obszar ten został osiedlony przez koczowniczy lud Sacha. Do dzisiaj nie udało się historykom oraz archeologom jednoznacznie ustalić pochodzenia tego ludu, powszechnie mniema się, że swoje korzenie wywodzi od tureckich koczowników. Pogląd ten narodził się na skutek badań typologicznych nad językiem Jakutów, z których wywnioskowano, iż należy on do ałtańskiej rodziny języków północnotureckich. Niektórzy badacze zakładają, że przy kształtowaniu się języka jakuckiego brało udział kilka różnych języków tureckich. Z tej też przyczyny praojczyzna Jakutów niekoniecznie musi być lokalizowana wyłącznie w obrębie jednego obszaru, mógł on powstać z pierwotnej syntezy prajęzyka ałtańskiego zanim powstały z niego języki mongolskie, tunguskie czy tureckie [S.Szynkiewicz,1984,s.9]. Historyczne powstanie ludu jakuckiego można zacząć od Kurykanów, przodków dzisiejszych Jakutów, których wędrówka na północ Syberii spowodowana najazdami imperiów nomadycznych (m.in. Turkutów, Ujgurów, Chakasów, a zwłaszcza Mongołów – poszerzających sukcesywnie swoje zasięgi, również na lasostepowych terenach Syberii), była jedną z najwcześniejszych migracji tego typu oraz bardzo istotną dla dziejów Syberii [M.M.Kośko,1990,s.8].

Kurykanie pierwotnie zamieszkiwali obszary nadbajkalskie, trudnili się głównie pasterstwem, aczkolwiek znane było im także rolnictwo. Kurykanie pozostawali w żywych kontaktach z Chinami i z kolejnymi państwami nomadów. Efektem tych związków stała się znajomość pisma. „Pomiędzy XII a XIII wiekiem Kurykanie wypierani ze swoich terytoriów wędrowali stopniowo, dorzeczami Leny, ku północy. (...) Motyw tych migracji zajmuje wiele miejsca w bohaterskich eposach Jakutów sytuując swe dzieje w zadziwiająco konkretnych ramach historyczno – politycznych. W świetle tych ustnych przekazów założyciele rodu jakuckiego Omogon i Ellej przybyli nad Lenę z południa – gdzie żyli w sąsiedztwie Buriatów i Mongołów, a skąd uciekli w efekcie krwawych wojen. (...) W roku 1207 Mongołowie, pod wodzą syna Czyngis-chana najechali „leśne ludy” Syberii, w rejonie pomiędzy Ałtajem a Zabajkalem” [M.M.Kośko,1990,s.9-10,12]. Znaczną ilość pokonanych plemion, a nawet całe ludy wytępiono, natomiast część z nich wybrała ucieczkę na północ oraz na północny-zachód. Na trasach tych wędrówek następowało krzyżowanie się ludów i ras. Wśród migrantów przeważały liczebnie ludy tureckie, przemieszczające się w syberyjską tajgę i łącząc się z napotkanymi na swej drodze ludami, m.in. z Kurykanami dzięki czemu nastąpiło narodzenie się lud jakuckiego [M.M.Kośko,1990,s.12].

Po przybyciu nas środkową Leną Jakuci zajęli się hodowlą bydła i koni, wykorzystując do tych celów łąki w dolinie rzeki, podczas gdy sąsiadujące ludy: Tunguzi, Samojedzi oraz paleosyberyjskie ludy Syberii, zdobywali środki do życia myślistwem i rybołówstwem, hodowlą renów i psów. Na tym obszarze tylko Jakuci znali sztukę garncarską, posiadali rozwinięte kowalstwo, budowali trwałe domy pomimo tego, iż nie byli ludem na stałe osiadłym. Wskutek tego klasyfikowano Jakutów jako lud koczowniczy, gdy tymczasem ich sąsiadów określano mianem wędrowców [S.Szynkiewicz,1984,s.9].

Monografia ludu Jakuckiego I

    Postanowiłam zacząć od czegoś konkretniejszego, czyli czegoś bezpośrednio powiązanego z etnicznością. Jeszcze za czasów studiów opracowałam kilka tekstów: o architekturze, o stroju czy też konkretniej o jakimś narodzie, ludzie.

Dziś przedstawię Wam część opracowanej przeze mnie monografii Jakutów, ludu zamieszkującego Syberię. Natomiast kolejne części pojawią się na dniach, także bądźcie cierpliwi! Bibliografię zamieszczę razem z ostatnią częścią.

  

JAKUCI 

Wstęp

Syberyjski lud Sacha, powszechnie znany pod nazwą Jakuci, jest ludem liczącym sobie 456,000 mieszkańców¹, głównie na terenie Republiki Sacha. Jakuci dzielą się na dwie podstawowe grupy: zamieszkującą północne tereny Jakucji oraz tę żyjącą na południu. Północni Jakuci od wieków przede wszystkim zajmują się myślistwem, rybołówstwem oraz hodowlą reniferów. Jakuci z południa w dużej mierze są hodowcami koni i bydła [http://www.kommersant.com/,11.12.2007]. Jednocześnie lud ten nie trudni się już wyłącznie wymienionymi powyżej profesjami, dodatkowo Jakuci coraz częściej zdobywają wyższe wykształcenie, są działaczami politycznymi, a ponadto Sacha zajmują obecnie, wśród ludów Syberii szczególną rolę ośrodka ogniskującego lokalne, syberyjskie tradycje narodotwórcze, mając na uwadze własną historię, a także swoje historyczne i kulturowe powiązania z innymi ludami syberyjskimi. Lud ten ma bardzo dużą szansę zachować w przyszłości swoją charakterystyczną kulturę, a w większej mierze poprzez wymieszanie swojej etniczności ze współczesnymi wartościami społecznymi, i chęcią tożsamościowego przetrwania ze swoją rdzenną kulturą, nie odwracając się od współczesnego świata [P.Trzciński,2000,s.182-184].

1 Dane pochodzące z rosyjskiego spisu ludności z 2002 roku.

1. Lokalizacja, klimat, środowisko przyrodnicze

Współcześnie Jakuci zamieszkują Republikę Sacha (Jakucję) znajdującą się w Południowo-Wschodniej części Syberii. Na południu jest to obszar o charakterze stepowym, dalej przechodzący w tajgę¹ z przeważającą ilością lasów iglastych, na których najczęściej występują modrzewie i sosny, a także z nielicznymi lasami liściastymi gdzie przeważnie występuje brzoza. Krajobraz w pobliżu Oceanu Lodowatego przechodzi w nagą, nasiąkniętą wodą i porośniętą mchem tundrę. Wschód Syberii jest terenem górzystym: na wschód od rzeki Leny znajduje się łańcuch Gór Charaułaskch i Orułgan, będących częścią Gór Wierchojańskich mieszczących się u źródeł Jany, dalej występują Góry Ałdańskie i pasmo Gór Stanowych kończących się na Półwyspie Czukockim. Klimat danego obszaru jest bardzo surowy i dosyć jednostajny. Zima zaczyna pojawiać się we wrześniu by już w październiku przykryć całą krainę śniegiem. Temperatury wahają się od – 2 ºC do - 69ºC zależnie od miejsca i jego ukierunkowania [W.Sieroszewski,1961a,s.42]. Wiosna następuje zazwyczaj w kwietniu, temperatura może wynosić od ok. - 30ºC do + 20ºC, a nawet i wyższej. „Surowość zimy, krótkość lata, gwałtowne wahanie się temperatury na wiosnę i w lecie, zimne, wilgotne wiatry Oceanu Lodowatego, osłabiają w roślinach zdolność przystosowania się i samorzutną siłę życia. Im dalej na północ, tym wyraźniej zaznacza się zależność ich rozwoju od najdrobniejszych szczegółów otoczenia” [W.Sieroszewski,1961a, s.64-65]. Lato w ciągu czerwca i lipca jest suche i upalne, temperatury wynoszą nieraz + 30ºC w cieniu, natomiast w słońcu dochodzi nawet do + 48ºC. W nocy temperatura spada do + 3º, + 4º. Na koniec lipca lub też na początku sierpnia zaczynają padać deszcze i z małymi przerwami trwają one aż do września, ten okres można by nazwać jakucką jesienią [W.Sieroszewski,1961a, s.48-49].

1 Około 50% powierzchni Jakucji pokrywają lasy [Encyklopedia Powszechna PWN,1974].